humanisme og humanetikk

"Humanismen skaper mindre mening," hevdar den britiske filosofen og humanisten Julian Baggini i ein artikkel i Vårt Land i dag. Han hevdar at religionane er i betre stand til å skape fellesskap og meining i tilværet.

I humanismen, som har som hovudprinsipp at mennesket er alle tings mål, det vil seie at mennesket står i sentrum, er det vanskelegare å samle menneska om eit høgare mål. Dei høgare måla finst nemleg ikkje. No er det lett å blande saman humanisme og humanetikk, det skjer stadig vekk. Humanismen er ein tenkjemåte som også mange religiøse menneske har slutta seg til. Den mest kjende kristne humanisten er vel Søren Kirkegaard, kjent som "far" til den kristne eksistensialismen. Humanisme kan vi rekne som ein filosofisk tenkjemåte, eller ein måte å orientere seg i den materielle verda på. Vitskap, filosofi og etikk er område som kan vurderast ut frå ein humanistisk tenkjemåte. Denne tenkjemåten kan også ta mykje, svært mykje, av æra for utarbeidinga av menneskerettane slik dei er nedfelt i dei ulike konvensjonane i dag.

Humanetikken er meir eit livssyn. Humanetikarar forheld seg til humanetikken om lag på same måte som ein kristen forheld seg til kristendommen: Tenkjemåtar, etiske levereglar og "dogmer" er nært knytt opp til eit humanetisk livssyn. Humanetikken tek som regel utgangspunkt i humanismen, men forheld seg til denne filosofiske retningen på ein heilt annan måte enn ein kristen ville gjort. Der ein kristen brukar humanismen som ein metode for å forstå og diskutere forhold mellom menneske og korleis eit samfunn fungerar, vil ein humanetikar ofte seie at humanismen kan seie noko om korleis heile verda fungerer.

Eit eksempel: Både kristne og humanetikarar er interesserte i vitenskap, og i det å forklare korleis verda heng saman. Dei vitenskaplege teoriane er i utgangspunktet dynamiske: Dei er gyldige så lenge dei ikkje vert motbevist. Det er for eksempel ikkje særleg stor usemje i vitenskaplege miljø om korleis tyngdekrafta verkar. Alle ting vert dregne mot kvarandre, og sidan jorda er såpass mykje større enn dei tinga som er på overflata, vil den kunne dra desse til seg. Tyngdekraftlova er altså nærast ei vedteken sanning. Likevel kan ein ikkje seie at den er ei bastant og endeleg forklaring på kvifor vi ikkje dett av jorda. Lova er ein modell som passar svært godt med dei observasjonane som er gjort, og per i dag er det altså stor semje om at lova er allmenngyldig. Likevel kan det skje at ein kjem over eit fenomen eller ein gjenstand som oppfører seg annleis, og som ikkje passar inn i lova i det heile. Då må ein plutseleg begynne å revurdere det ein visste tidlegare, og kanskje må lova endrast?

Dette prinsippet ved vitskapleg tenkjing er svært viktig. Utan dette prinsippet hadde ikkje vitenskapen komt noko særleg vidare! Dei lovene og forklaringane vi kjenner i dag, er dei siste utgåvene av formuleringar gjort av menneske som har vore nysgjerrige, gjort eksperiment og samanlikna med tidlegare og samtidige kjelder. Ein veit ingenting om observasjonar gjort i framtida, og lovene må endrast viss det er naudsynt. På den måten utviklar legevitenskapen seg stadig, vi veit stadig meir om verdsrommet og vi kan forklare stadig meir av korleis verda heng saman.

Nokre vitskaplege påstandar eller hypoteser vert hyppig misbrukt, og omtala som endelege sanningar. For eksempel er det merkeleg mange lærebøker som set teorien om "the big bang" som ei endeleg forklaring på korleis universet vart til. Ein nemner av og til den bibelske skapingsforteljinga, men då gjerne sett opp som ein kuriøs opplysning. Også teorien om makroevolusjon vert sett opp som ei endeleg sanning. No nemner eg desse to emnene, sidan dei har vore mykje omtala og diskuterte. Det finst mange andre teoriar som vert omtala som sanningar også.

Ein humanetikar kan hevde at Gud ikkje finst, fordi han ikkje kan bevisast vitskapleg. Eit ateistisk livssyn vert svært ofte forfekta. Viss ein går nærare inn på ateisten og stiller spørsmål ved den ateistiske trua, og personen er villig til å forhalde seg til ein korrekt vitskapleg tenkjemåte, vil det som regel vise seg at han slett ikkje er ateist, men heller agnostikar. Gud kan ikkje bevisast, men han kan heller ikkje motbevisast. Dermed endar ein opp med eit "veit ikkje".

Humanetisk tru utelukkar Gud frå kvardagslivet, og avviser også tanken om at mennesket er evige vesen eller at vi står til ansvar for nokon utanfor oss sjølv. Mennesket kjem i sentrum, på alle felt i livet, også på det religiøse plan. Mennesket er alle tings mål, og eit menneske sin verdi kan kun bestemmast ut frå seg sjølv. Dermed har ein ikkje eit overordna perspektiv på livet, og to humanetikarar har ikkje meir felles enn at dei avviser det som ikkje kan observerast. Livet varer frå vogge til grav, og det er kun det som er mellom desse to "portane" som tel. Dermed har det lite å seie, i alle fall i teorien, om korleis andre menneske lever sine liv. Det viktige er at ein fyller sitt eige liv med positivt innhald. Det som er positivt for ein sjølv.

I den førnemnte artikkelen skriv journalisten om humanisme, men meinar nok eigentleg humanetikken, sidan humanismen i utgangspunktet er ikkje-religiøs.

Filosofen Paggini har skrive mange bøker om ulike tema, og han gjer det på ein måte som er lett for oss "menige" å fylgje.

Ei bok eg stadig kjem tilbake til, når eg treng noko å bryne hjernen på, er boka "Grisen som ville bli spist". Her er det 100 i utgangspunktet vanlege situasjonar, som vert sett i eit noko større og meir logisk perspektiv av Julian Baggini.

Som kristen har eg ei mykje vidare verdsforståing enn det vitenskapen og humanistisk filosofi kan gje meg. Utan at vitenskap og filosofi vert noko mindre interessant av den grunn, snarare tvert om! Gud har då gitt oss både nysgjerrigheit og ein hjerne til å tenkje med, og dei bør vi bruke så godt som vi kan!